Kościół farny pw. Wszystkich Świętych w Gliwicach – arcydzieło architektury gotyckiej na Śląsku

Jednym z ciekawych zabytków architektury sakralnej w Gliwicach jest kościół farny pw. Wszystkich Świętych. Wiadomo, że w drugiej połowie XIII w tym samym miejscu, gdzie stoi aktualnie omawiany obiekt sakralny, znajdował się pierwszy kościół parafialny. Dokumenty, które dotyczą budowy świątyni w obecnym późnogotyckim wyglądzie, nie dotrwały do czasów współczesnych. Istnieją domniemania, iż plan kościoła sporządzono około roku 1470. Wieżę świątyni wzniesiono w 1504 roku. Niejednokrotnie obiekt niszczyły pożary: najbardziej tragiczne w skutkach miały miejsce w roku 1601 oraz 1711. Z powodu dużych zniszczeń, które wyrządziły owe pożary, świątynia nie odzyskała dawnego wyglądu. Oryginalna polichromia przetrwała jedynie w kaplicy Matki Boskiej. Po odbudowie wnętrze kościoła uzyskało wystrój barokowy. Podwójny cebulasty hełm został zastąpiony wieżyczką z ośmiokątnym spadzistym dachem.

W latach 1929-1942 miał miejsce remont świątyni, którym zarządzał ówczesny proboszcz Edward Sobek. Stare organy zastąpiono nowymi. Były też plany odbudowy wieży kościelnej sprzed pożarów, ale szybko zrezygnowano z tego pomysłu, gdyż stwierdzono, iż jej konstrukcja nie wytrzymałaby tak dużego obciążenia. Planowano także zwieńczyć omawianą wieżę postaciami dwudziestu świętych oraz figurą Najświętszej Marii Panny. Zamysły te również nie powiodły się. W połowie XX wieku na wieży postawiono krzyż. Kościół posiada dwie barokowe wieżyczki: jedną nad prezbiterium, a drugą nad nawą główną. Od czasu remontu z lat trzydziestych XX wieku wygląd opisywanego obiektu sakralnego zbytnio nie zmienił się. Świątynia posiada bardzo cenne obrazy, naczynia liturgiczne oraz monstrancje. Wygląd zewnętrzny jest typowy dla architektury gotyckiej: wysokie ostrołukowe okna oraz przypory, które wzmacniają mury obiektu. W kościele sukcesywnie prowadzone są badania konserwatorskie.

Nietypowa jest, już wcześniej wspominana, wieża kościoła. Posiada ona łuki oporowe, co jest rzadko spotykane. Górna część wieży zwieńczona jest jak gdyby ośmioma „zębami” pomiędzy którymi jest wolna przestrzeń. Te „zęby” ułożone są w kształcie koła. Taki wygląd wieża uzyskała po pracach remontowych z pierwszej połowy minionego wieku. Wieża kościoła farnego jest bardzo oryginalna i od razu przyciąga uwagę przechodnia.

Wnętrze kościoła, jak powyżej podkreślałem, jest barokowe. Ołtarz główny powstał w połowie XVII wieku. W centralnej części ołtarza znajduje się obraz, który przedstawia Matkę Bożą z Dzieciątkiem oraz świętymi. W jego górnej części usytuowany jest obraz, który przedstawia scenę Koronacji Maryi. W różnych częściach ołtarza umieszczone są postacie świętych.

Ołtarz boczny od strony północnej powstał w XVIII wieku. W części centralnej ołtarza znajduje się obraz, który przedstawia adorację Najświętszego Sakramentu. Natomiast ołtarz boczny po stronie południowej pochodzi z XVII wieku. W części centralnej ołtarza umieszczony jest obraz „Pieta”.

Na filarach międzynawowych można podziwiać figury świętych, które pochodzą z XVIII wieku. Dosyć ciekawa jest ambona z XVIII stulecia. Udekorowana jest ona płaskorzeźbą Chrystusa Dobrego Pasterza oraz rzeźbą Jezusa, który daje klucze św. Piotrowi. Warto też zwrócić uwagę na oryginalną chrzcielnicę z XVIII wieku.

W kaplicy św. Krzyża można podziwiać późnobarokowy ołtarz z drugiej połowy XVIII stulecia. Ołtarz przedstawia postać Chrystusa na Krzyżu. Pod krzyżem stoją dwie postacie: Matka Boża oraz święty Jan.

W kaplicy Matki Boskiej zwiedzającego niewątpliwie zainteresują, wymieniane powyżej, gotyckie polichromie z XV wieku, które ukazują m.in. Koronację Matki Bożej, Ostatnią Wieczerzę czy też zdjęcie Jezusa z Krzyża. Malowidła te zostały odkryte pod koniec lat trzydziestych.

Kościół pw. Wszystkich Świętych w Gliwicach niewątpliwie jest ciekawym zabytkiem architektury sakralnej na Górnym Śląsku. Turysta bez problemu trafi do obiektu, gdyż znajduje się nieopodal rynku. Charakterystyczna wieża świątyni jest jednym z symboli miasta. Opisywany kościół to cenna pamiątka przeszłości, która jest chlubą mieszkańców Gliwic.

Foto i tekst (na podstawie ulotki informacyjnej o kościele) Andrzej Pietruszka, 23 marca 2020 roku