Synagoga Tempel na krakowskim Kazimierzu

Synagoga Tempel powstała w latach 1860-62. Jest to jednocześnie najmłodsza krakowska bożnica. W literaturze przedmiotu można doczytać się, iż jest ona często nazywana synagogą Postępową. Została wybudowana z inicjatywy Stowarzyszenia Izraelitów Postępowych i Towarzystwa Religijno – Cywylizacyjnego. Choć budowa tej synagogi trwała krótko, to o zezwolenie na jej powstanie czekano aż dwadzieścia lat. Konserwatywni Żydzi nie byli przychylni budowie tego obiektu, ponieważ miał on zrzeszać Żydów postępowych (czyli idących z postępem, liberalnych, reformatorów). Bryła synagogi Tempel niewątpliwie nawiązuje do architektury orientalnej. Wzniesiono ją w stylu mauretańsko – neorenesansowym. Synagoga ta stoi przy zbiegu ulic Miodowej oraz Podbrzezie. Bożnica, pomimo drugiej wojny światowej, zachowała oryginalne malowidła.

Na stronie „Karnet Kraków” można przeczytać, iż „…Nazwa tempel – oznaczająca świątynię – nawiązywała do zburzonej świątyni Salomona w Jerozolimie. Reformatorzy odrzucali bowiem tezę o ponownym jej odbudowaniu, a swoją jedyną ojczyznę widzieli w miejscu, w którym żyli”. 

Powstanie opisywanej synagogi wiążę się z dość popularnym wśród Żydów w wieku XVIII i XIX ruchem reformatorskim określanym jako haskala, inaczej odrodzenie. Haskala wprowadzała ideały oświeceniowe, edukację świecką, naukę języka hebrajskiego i żydowskiej historii, jak również asymilację ze środowiskiem polskim. W wieku XIX Żydom pozwalano mieszkać poza dawnymi kwartałami, co dawało im nowe możliwości, na przykład w handlu. Warunkiem zamieszkania poza dzielnicą żydowską była asymilacja ze społecznością dominującą. Haskala powodowała liczne sytuacje konfliktowe pomiędzy Żydami konserwatywnymi a postępowymi. Ortodoksi rzucali klątwy na tych Żydów, którzy liberalizowali swoje zwyczaje oraz zasady.

Wystrój omawianej synagogi nieco różnił się od innych bożnic: nie było w niej tradycyjnej bimy, a aron ha-kodesz przypominał ołtarz w kościele (w omawianym obiekcie miał nawiązywać do kopuły kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu). W synagodze Tempel zainstalowano nawet organy. W dwudziestoleciu międzywojennym w chórze reformowanej synagogi śpiewały również kobiety. W Tempel obchodzono ważne dla Polaków święta. Reformowany rabin z omawianej synagogi uczestniczył nawet w ponownym pochówku ekshumowanych szczątków króla Kazimierza Wielkiego.

Synagoga Tempel to ciekawy obiekt na mapie Krakowa, warto go zwiedzić i zapoznać się z niezwykłą historią!

Info na podstawie ulotki informacyjnej o synagodze oraz książki „W gontynie, jesziwie i na psim rynku. Historyczny spacer po dawnym Kazimierzu” autorstwa Barbary Faron. Foto Andrzej Pietruszka, 24.02.25 rok