Lewocza-perła słowackiego Spiszu

W mieście Mistrza Pawła z Lewoczy

„Lewocza jest dla Spisza tym, czym Kraków dla Małopolski czy Wrocław dla Śląska” (cytat z książki „Słowacki Raj” autorstwa Krzysztofa Magnowskiego)

Słowackie miasteczka są pełne magii i nieziemskiego piękna. Wyjątkiem pod tym względem nie jest Lewocza, która uważana jest za perłę słowackiego regionu Spisz. Miasto usytuowane jest w północnej części państwa słowackiego, w kraju preszowskim. Jest to niewątpliwa turystyczna osada, która może poszczycić się mnóstwem wiekowych zabytków. Nie bez powodu Lewocza została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Unesco. Zapraszam na spacer po słowackiej Lewoczy!

Krótka historia

Najstarsza wzmianka o Lewoczy pochodzi z roku 1249. Pierwszą pisemną adnotację o Lewoczy zawierał dokument, który został wydany przez króla Węgier Belę IV. W 1271 roku omawiana osada otrzymała od króla Stefana V przywilej, który mianował ją centrum Prowincji Spiskich Sasów. Lewocza posiadała zatem własny samorząd, sądownictwo czy też handel. Miejscowość mogła organizować niezależne rzemiosło. Miała też prawo poszukiwania rud metali. Okres prosperity Lewoczy to wiek XV oraz XVI. W XV stuleciu osada wraz z Preszowem, Bardiowem, Sabinowem oraz Koszycami tworzyła związek pięciu wolnych miast królewskich. W mieście działało mnóstwo cechów rzemieślniczych. Mieszczanie bardzo się bogacili. Na przykład miejscowy ród Thurzonów dorobił się fortuny. W stuleciu XVI oraz XVII miasto było silnym ośrodkiem reformacji. Końcówka wieku XVI była okresem stagnacji w historii osady. Najazdy tureckie, spory religijne, pożary czy też epidemie nie sprzyjały rozwojowi spiskiego grodu. Warto dodać, iż Lewocza była jednak ważnym ośrodkiem kulturalnym oraz funkcjonowała tam drukarnia braci Brewerów.

Zabytki

Kościół św. Jakuba

Jest to najważniejszy zabytek miasta. Był on budowany przez cały wiek XIV. We wnętrzu świątyni można podziwiać jedenaście późnogotyckich ołtarzy. Ciekawie prezentuje się ołtarz główny. W literaturze przedmiotu można doczytać się, iż jest to najwyższy gotycki ołtarz na świecie. Mierzy on ponad osiemnaście metrów. Wykonał go miejscowy rzeźbiarz Mistrz Paweł z Lewoczy, uczeń Wita Stwosza. Historycy twierdzą, że monumentalnie wyglądają figury, które zostały umieszczone w skrzyni głównej poliptyku. Należałoby tutaj m.in. wymienić postać Maryi, św. Jakuba czy też św. Jana Ewangelisty. Warto wspomnieć o barokowym ołtarzu z roku 1752. Umieszczono tam rzeźby, autorem których jest również Mistrz Paweł. W kościele św. Jakuba można podziwiać piękne gotyckie malowidła. Wnętrze w pełni oddaje ducha epoki gotyckiej.

Kim był Mistrz Paweł z Lewoczy? 

W książce pod tytułem „Słowacki Raj” autorstwa Krzysztofa Magnowskiego można przeczytać, iż „Mimo że Paweł z Lewoczy był jednym z najwybitniejszych artystów późnego gotyku, to nic nie wiemy o jego pochodzeniu oraz miejscu wykształcenia. Forma dzieł wskazuje na dogłębną znajomość prac Wita Stwosza. Nie wiadomo jednak, czy był jego uczniem, czy też zapoznał się z jego twórczością jako już samodzielny artysta. Pierwsza wzmianka o Pawle jako mieszkańcu Lewoczy pochodzi z 1506 r. Nieco wcześniejszy, z 1503 r., jest ołtarz św. Antoniego w Spiskiej Sobocie przypisywany mu przez badaczy. W dokumentach miejskich notowano go do 1537 r.; w 1542 r. jego żona była już wdową. W latach 1527–28 zasiadał on w radzie miejskiej. Paweł z Lewoczy prowadził rozbudowaną pracownię z wieloma uczniami i współpracownikami – stąd wynikają ogromne trudności w jednoznacznym przypisaniu mu wielu dzieł i odróżnieniu od prac warsztatu i naśladowców. Jego opus magnum jest ołtarz główny w kościele św. Jakuba w Lewoczy wykonany w latach 1508–17. Innymi ważnymi dziełami są grupa Adoracji Dzieciątka i figura św. Jerzego na koniu walczącego ze smokiem w lewockiej farze oraz ołtarz św. Jerzego w Spiskiej Sobocie z 1516 r. Charakterystyczne dla stylu Pawła z Lewoczy są umiejętność realistycznego ukazywania scen i postaci ludzkich oraz niezwykła wirtuozeria w rzeźbieniu skomplikowanych, głęboko drążonych i ekspresyjnych fałdów szat. W późnych pracach widoczne są wpływy renesansu przejawiające się w antykizujących ornamentach.”

Ratusz, obecnie muzeum

Budowla została wzniesiona w wieku XV. Rozbudowano ją w roku 1615. W latach 1656-61 przy ratuszu wybudowano wieżę, która pełniła funkcje dzwonnicy miejskiej. Obecnie w obiekcie mieści się Muzeum Spiskie. Przy budowli stoi klatka hańby z wieku XVI.

Rynek i kamieniczki

Kościół ewangelicki z lat 1825-37, znajduje się na rynku

Dom Thurzonów, renesansowy, znajduje się przy rynku

Dom Mistrza Pawła z Lewoczy, przy rynku

W Domu znajdują się kopie figur z ołtarza z kościoła św. Jakuba. Swoim wyglądem nawiązują one w 100% do tych oryginalnych, które wykonał sam Mistrz Paweł z Lewoczy.

Dom Hainów, ob. muzeum

Stary klasztor, kościół św. Władysława z XIV w., malowidła gotyckie, krużganki XIV-wieczne

Nowy klasztor z kościołem św. Ducha z lat 1748-55

System murów obronnych

Brama Polska

Brama Koszycka

Brama Menhardzka 

W mieście znajdują się piękne zabytkowe kamienice. Każda z nich jest oryginalna. Na obrzeżach miasta można zwiedzić bazylikę Marii Panny, najważniejsze miejsce pielgrzymkowe Słowaków. Warto przyjechać do Lewoczy! Miasto posiada doskonałą bazę noclegową. Moim zdaniem, jeden dzień to za mało na zwiedzanie miasta. Lewocza to urocza miejscowość!

Informacje na podstawie książek:

• „Słowacki Raj” autorstwa Krzysztofa Magnowskiego;
• „Słowacja Północna” autorstwa Krzysztofa Magnowskiego;

Zdjęcia Andrzej Pietruszka, czerwiec 2024 r, Lewocza, Słowacja