Bodzentyn – biskupie miasto, świętokrzyskie

Bodzentyn to miasto w województwie świętokrzyskim, w powiecie kieleckim. Jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Bodzentyn. W Bodzentynie mieszka około dwóch tysięcy osób. Na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że jest to mało znacząca osada, znajdująca się w sercu Gór Świętokrzyskich. Warto podkreślić, że wcale tak nie jest. Miasto posiada cenne zabytki oraz wyjątkową historię. Zapraszam na wirtualny spacer po Bodzentynie.

Okres rozkwitu Bodzentyna przypada na wiek XIV oraz XV. Osada odgrywała ważną funkcję handlową oraz gospodarczą, można powiedzieć, że w niczym nie była gorsza od niedalekich Kielc. Na rozwój miasta wpłynęło korzystne położenie geograficzne. Osada powstała na wysokiej skarpie nieopodal niewielkiej rzeczki, która nosi nazwę Psarka. Opisywaną miejscowość założył biskup krakowski Jan Bodzanty herbu Poraj. To właśnie na cześć fundatora nowemu miastu nadano nazwę Bodzentyn. Początki osady datowane są na rok 1355.  Jan Bodzanty wybudował w osadzie biskupi dwór oraz kościół. Bodzentyn często nazywano „miastem biskupim” archidiecezji krakowskiej. Biskupstwo obdarowywało miasto licznymi przywilejami. Kolejni biskupi również dbali o Bodzentyn: wznieśli zamek, ratusz, kościół, zakładali ogrody oraz szpitale. W mieście powstała sieć wodociągów. Biskupi chętnie wspierali bodzentyński handel, rozwijali rzemieślnictwo. Sporo inwestowali w sztukę. Jednym słowem, Bodzentyn był oczkiem w głowie hierarchów kościelnych.

W roku 1410 bodzentyński zamek odwiedził król Władysław Jagiełło. Warto dodać, że w okresie kontrreformacji zamkowe lochy służyły jako więzienie dla kalwinistów oraz arian. Istnieje legenda, że na zamku bodzentyńskim w okrutny sposób torturowano innowierców. Jeden z więźniów był tak wygłodzony, że zmuszono go do zjedzenia ksiąg własnego autorstwa, które wówczas uważano za heretyckie.

Miasto posiada Dolny oraz Górny Rynek, co świadczy o tym, że Bodzentyn zachował średniowieczny urbanistyczny układ ulic. Bodzentyńskie domy są raczej parterowe. Nad zabudową miejską góruje gotycki kościół parafialny oraz zamek.

Ruiny zamku biskupiego

Zamek wybudowano w miejscu, gdzie niegdyś stał drewniany dwór. Budowla powstała z inicjatywy biskupa Floriana z Morska w drugiej połowie XIV stulecia. Zamek był dwukrotnie przebudowywany: na początku oraz w II poł. XVI stulecia. Drugą przebudowę omawianego obiektu zlecił biskup Krasiński. Budowli nadano cechy renesansowej rezydencji. Dobudowano krużganki, a sam obiekt otoczono ogrodem w stylu włoskim. Budowla była we władaniu biskupów do roku 1788. W okresie zaborów Austriacy urządzili w budowli spichlerz, a nieco później szpital wojskowy. Za jakiś czas zamek opuszczono, co skutkowało tym, że popadał w coraz większą ruinę. Nigdy go już nie odbudowano. Obecnie można podziwiać jedynie ruiny zamku.

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP oraz św. Stanisława Biskupa Męczennika

Pierwotnie była to świątynia drewniana, a jej fundatorem był Jan Bodzanty. Drugą świątynię (na miejscu poprzedniej) wzniósł biskup Radlicki. Miało to miejsce w wieku XIV. Trzecią świątynię (dotrwała do dnia dzisiejszego, stoi w miejscu poprzedniej) zaczęto budować w II poł. XV stulecia. Jej fundatorem był kardynał Zbigniew Oleśnicki. We wnętrzu kościoła możemy m.in. podziwiać ołtarz główny, który został przeniesiony z katedry wawelskiej. Ołtarz został wykonany na zlecenie króla Zygmunta Starego w latach 1545-1546. Dlaczego postanowiono przenieść opisywany ołtarz z Krakowa do Bodzentyna? Niektórzy żartują, że biskupom krakowskim nie spodobał się koński zad, który został namalowany w dolnej części sceny Ukrzyżowania. A tak naprawdę, w tamtym czasie pojawił się nowy styl w architekturze, z mianowicie barok, i dlatego pewnie postanowiono o przeniesieniu ołtarza z katedry na Wawelu do podkieleckiego Bodzentyna. Zastanawia mnie tylko jedno, dlaczego wybrano własnie Bodzentyn, a nie inne miasto? Może dlatego, że był miastem biskupim???

W kościele bodzentyńskim można również obejrzeć gotycki tryptyk. Dzieło wykonał zięć Wita Stwosza – Marcin Czarny. 

Kościół św. Ducha (XVII wiek, strawiony przez pożary (1619 oraz 1917), odbudowany na początku XXI stulecia, poświęcenie w 2010)

Zagroda Czernikiewiczów (1809, obecnie Muzeum Wsi Kieleckiej)

Górny Rynek

Dolny Rynek

Uliczkami Bodzentyna

Zdjęcia Andrzej Pietruszka, 16 sierpnia 2021 r.