Czorsztyn to wieś w powiecie nowotarskim województwa małopolskiego, siedziba gminy Czorsztyn. Najważniejszym zabytkiem osady jest zamek. Czorsztyn to stricte turystyczna miejscowość, oprócz podziwiania zamku, zwiedzający ma możliwość popłynąć statkiem po Jeziorze Czorsztyńskim. Rejs statkiem umożliwia turystom oglądanie przepięknych widoków, zamku w Czorsztynie, jak również zamku w Niedzicy (tekst o tym zabytku powstał w marcu 2020 r.), który znajduje się na drugim brzegu Jeziora Czorsztyńskiego. Z zamku w Czorsztynie, pod warunkiem słonecznej pogody i dobrej widoczności, można zobaczyć Tatry oraz inne turystyczne miejscowości regionu, na przykład wieś Frydman (pisałem o tej miejscowości w lipcu 2022 r.). Zapraszam do obejrzenia zdjęć zamku w Czorsztynie, jak również do zapoznania się z jego historią.
Otóż początki budowy czorsztyńskiej budowli należy wiązać ze średniowieczem. Nie jest znana dokładna data powstania opisywanej warowni. Archeolodzy twierdzą, iż zamek w Czorsztynie zaczęto budować prawdopodobnie w wieku XIII. Pierwotnie był to gródek ziemnowałowy, który być może posiadał elementy kamienne. Na przełomie XIII i XIV stulecia wzniesiono cylindryczną murowaną wieżę, jej wysokość wynosiła około dziesięciu metrów. Wieża ta posiadała mury o grubości do trzech metrów. Warto też zaznaczyć, że gródek ten pierwotnie nosił nazwę Wronin. Nazwę tę należy wiązać z lasami o kolorze ciemnym, które porastały wówczas wzgórze zamkowe. Istnieją domniemania, iż gród Wronin powstał z inicjatywy sióstr klarysek ze Starego Sącza. Być może do jego budowy przyczyniła się sama św. Kinga. Była ona właścicielką omawianych terenów, które otrzymała w roku 1257 od swego męża Bolesława Wstydliwego. W jakim celu powstała warownia Wronin? Historycy twierdzą, iż miała ona chronić tereny przygraniczne z Węgrami oraz sprzyjać rozbudowie szlaku handlowego z Budy (stolica Węgier) do Krakowa. Miejscowość Wronin powstała prawdopodobnie w 1287 w celu zahamowania kolonizacji węgierskiej po prawej stronie rzeki Dunajec. Działalność osiedleńczą prowadziły siostry klaryski. Wronin posiadał komorę celną. Pierwsze pisemne wzmianki o Wroninie pochodzą z 1320. Uczeni długo zastanawiali się nad tym, czy nazwa Wronin i Czorsztyn to jedno i to samo. Uważano dość długo, iż Wronin był własnością kościelną, a Czorsztyn natomiast królewską. Twierdzono zatem, iż są to dwie różne nazwy i posiadłości. W latach trzydziestych ubiegłego stulecia Kazimierz Dobrowolski po dokładnej analizie aktu lokacyjnego pobliskich Kluszkowiec stwierdził, iż gród Wronin oraz przedkazimierzowska warownia na czorsztyńskiej skale stanowiły jedną całość. Tezę tę potwierdził Czesław Deptuła w swojej książce „Czorsztyn czyli Wronin”. Dziś trudno stwierdzić, kiedy Wronin stał się Czorsztynem. Prawdopodobnie wydarzyło się to za czasów Kazimierza Wielkiego w wieku XIV. Nazwa Czorsztyn ma pochodzenie niemieckie i oznacza ostrą skałę. Historycy twierdzą, iż Kazimierz Wielki odkupił od klarysek zamek w Czorsztynie. Władca ten rozbudował i wzmocnił go. Zamek stał się zatem własnością królewską. W ten sposób władzom państwowym umożliwiono kontrolowanie granicy z Węgrami. Za czasów Jagiełły ukształtowano starostwo czorsztyńskie.
W okresie późniejszym zamek należał do starosty Jana Baranowskiego, który rozbudował go (XVII wiek). Warto też dodać, iż był on despotą. Wiązał buntowniczych chłopów za nogi do drzew nad skałami. Ofiary spadały z drzewa i rozbijały się o ostre skały. Pomimo jego występków i nieludzkiego traktowania chłopów, to właśnie za jego rządów zamek czorsztyński przeżywał lata swojej świetności. Budowla w Czorsztynie należała do różnych starostów. Ostatnim starostą był Józef Makary Potocki. W roku 1763 zamek był już mocno zniszczony. Około 1790 uderzył w niego piorun, wywołując pożar. Potocki przeniósł się do dworu, który znajdował się u podnóża zamku. Starostwo czorsztyńskie istniało jeszcze jakiś czas po śmierci jego żony. Miejscowi mieszkańcy zaczęli traktować zamek jako kamieniołom, a surowiec (skały, kamień) wykorzystywali w celach prywatnych. W okresie zaboru austriackiego ruiny zamku należały pierwotnie do władz centralnych we Wiedniu. Potem rząd austriacki wystawił go na licytację. W 1819 roku zamek zakupił Jan Maksymilian Drohojowski. Zarzucano mu, że przyczynił się do zniszczenia warowni. Zarzuty te były jednak niesłuszne. W 1869 roku Jan Marceli Drohojowski wydał broszurę, w której odparł wszystkie oskarżenia pod adresem swojej rodziny. Marceli wybudował pod zamkiem dworek, założył też romantyczny park. Jego centralne miejsce zajmowała altana, w której właściciel gromadził wszelakie pamiątki związane z warownią czorsztyńską.
Kolejnym właścicielem zamku w Czorsztynie był Stanisław Konstanty Drohojowski, który prowadził na nim prywatne badania archeologiczne. Poczynił on wszelkie starania, aby zapobiec dalszym rujnacjom budowli. Około 1900 roku Stanisław znalazł średniowieczny miecz (obecnie w Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem). Warto też nadmienić, iż w 1910 wmurował on w jedną ze skał tablicę, która została poświęcona królowi Władysławowi Jagielle.
Ostatnim właścicielem zamku był Marian Drohojowski. Przed drugą wojną światową z jego inicjatywy przeprowadzono badania archeologiczne. Wykopano wtedy ceramikę oraz przedmioty związane z kamieniarstwem. Po 1945 budowlę przejęło państwo. W okresie PRL zabezpieczono ruiny, prowadzono też prace wykopaliskowe. W latach 90. ubiegłego stulecia również zorganizowano prace archeologiczno-konserwatorskie. Zabezpieczono mury zamku górnego i średniego. W roku 1994 zamek udostępniono zwiedzającym. Obecnie budowla pełni funkcję muzeum. Obiekt licznie odwiedzają turyści.
Foto Andrzej Pietruszka, info na postawie broszury informacyjnej o zamku w Czorsztynie, 6.09.2024