Szymbark, małopolskie

Szymbark to wieś (dawnej miasto) w powiecie gorlickim województwa małopolskiego, w gminie Gorlice. Nazwa miejscowości ma pochodzenie niemieckie, pierwotnie określano ją jako Schönberg, co w tłumaczeniu oznacza Piękną Górę. W okresie późniejszym spolszczono ją na Szymbark. Do najważniejszych zabytków wioski należałoby zaliczyć następujące obiekty: kasztel, drewniany dwór, drewniany kościół oraz drewnianą cerkiew. Zapraszam na spacer po miejscowości.

Kasztel w Szymbarku 

Słowo kasztel pochodzi od łacińskiego wyrazu „castellum”, który oznacza twierdzę bądź zameczek. Zazwyczaj kasztel był budowlą o cechach obronnych. Wznoszono ją najczęściej na planie prostokąta. W czterech rogach obiekt tego typu posiadał baszty lub wieżyczki. Była to zatem budowla, która miała przypominać duży dwór bądź zamek, ale o mniejszych rozmiarach. Kasztel, ogólnie rzecz ujmując, to coś pomiędzy dworem a zamkiem.

Opisywany obiekt był w przeszłości własnością Gładyszów. Omawiane tereny zostały przekazane we władanie temu rodowi w roku 1359, a uczynił to sam król Kazimierz Wielki. Gładyszowie mieli prawo zakładania nowych miast oraz wsi na prawie magdeburskim. To właśnie Szymbark był kolebką tej zamożnej rodziny. Mieli oni w posiadaniu dość duży teren, który sięgał aż po Gorlice, obecną siedzibę powiatu. Historycy twierdzą, iż na miejscu kasztelu stał niegdyś drewniany zameczek. Później zaś wzniesiono murowaną gotycką budowlę, która za jakiś czas uległa sporym zniszczeniom. W okresie późniejszym odbudowano ją w stylu renesansowym (XVI stulecie). W literaturze przedmiotu można doczytać się, iż duży wpływ na odnowę obiektu wywarły wzorce włoskie. Kasztel zwieńczono zatem attyką, a okna wzbogacono o kamienne obramowania. Do czasów współczesnych we wnętrzu budowli zachowały się m.in. kamienne portale, ciekawe malowidła czy nawet niektóre elementy kominków. Warto też dodać, że na piętrze znajdowały się pomieszczenia mieszkalne. Natomiast na parterze ulokowano pomieszczenia gospodarcze, zbrojownię oraz skarbczyk. U samej góry budowli umieszczono otwory strzelnicze. Kasztel w Szymbarku był zamieszkiwany do końca wieku XVIII. Po Gładyszach jego właścicielami byli Strońscy, Bronikowscy czy Siedleccy. Przez dość długi czas obiekt był w opłakanym stanie (był tam magazyn czy nawet kurnik). Pełnił on rolę lamusa, gdzie przechowywano niepotrzebne rzeczy. Późniejsi właściciele wybudowali na przeciwko kasztelu drewniany dwór, gdzie też mieszkali, a dawną rezydencję obronną traktowano, jak już powyżej nadmieniałem, jako magazyn.

Po drugiej wojnie światowej podjęto decyzję o odbudowie budowli. Obecnie mieści się tam Ośrodek Konferencyjno – Wystawienniczy. Takich obiektów do dnia dzisiejszego zachowało się bardzo mało. W Polsce kasztele można zobaczyć w województwie małopolskim. W lipcu br. byłem we Frydmanie, gdzie również jest kasztel, ale już nie tak okazały, jak w Szymbarku. O wiele więcej budowli tego typu posiada sąsiednia Słowacja.

Obiekt można zwiedzać od poniedziałku do niedzieli. Zwiedzających witają bardzo mili i pomocni pracownicy. Kasztel w Szymbarku to doskonały przykład renesansowego budownictwa w Polsce.

Drewniany dworek (na przeciwko kasztelu)

Wozownia przy kasztelu

Skansen w Szymbarku

Kościół św. Wojciecha, 1782

Dawna cerkiew, obecnie kościół

Warto też dodać, iż omawiane tereny zamieszkiwali także Łemkowie, dla nich to była to tak zwana Zachodnia Łemkowszczyzna. Po drugiej wojnie światowej ludność ta zmuszona była do wyjazdu m.in. do ZSRR. Oczywiście dla Łemków było to bardzo bolesne, tak samo, jak dla Polaków z Kresów, którzy musieli na zawsze opuścić ojcowiznę. Powojenna historia jest bardzo trudna. Jest ona często tragiczna, a czas nawet do tej pory nie zagoił do końca rany.

Informacje na podstawie przewodnika z serii „Polska Niezwykła”, część o Małopolsce, praca zbiorowa, 2021. Korzystałem również ze strony internetowej szymbarskiego kasztelu.

Zdjęcia Andrzej Pietruszka, wrzesień 2022

Warto przyjechać do Szymbarku!