Kościelec to wieś na północnym-wschodzie województwa małopolskiego, w gminie Proszowice. Osada usytuowana jest na granicy dwóch województw: małopolskiego oraz świętokrzyskiego. Etymologia nazwy miejscowości jest przejrzysta. Otóż nazwa „Kościelec” pochodzi od słowa „kościół” i jest ściśle związana z bohaterem dzisiejszej relacji, a mianowicie romańskim kościołem w omawianej osadzie.
Małopolska jest jednym z tych regionów w Polsce, gdzie zachowało się kilkanaście obiektów romańskich. Jednym z nich jest kościół pw. św. Wojciecha w Kościelcu Proszowickim. Jest to zabytek romański, który pochodzi z wczesnych lat chrześcijaństwa na ziemiach polskich. Podobne obiekty można zobaczyć w Krakowie, Prandocinie czy Wysocicach. Świątynia romańska w Kościelcu jest wyjątkowa z tego względu, że jest bardzo wysoka. Obiekty romańskie zazwyczaj są niedużych rozmiarów. Nawet kościół św. Andrzeja w Krakowie (w żadnym wypadku nie podważam wyjątkowości tej świątyni) nie może pochwalić swoją majestatycznością w takim stopniu, jak budowla kościelecka. Jest to niezwykle ciekawy obiekt, który posiada ciekawą historię. Zapraszam do zapoznania się z nią.
Historia kościeleckiej świątyni
Kościół w omawianej miejscowości powstał w latach 1230-1240, a jego fundatorem jest biskup Wisław Zabawa (pochodził z Kościelca). Świątynia była niejednokrotnie niszczona. Początkowo obiekt został zdewastowany przez Tatarów. Nieco później świątynia została splądrowana przez Szwedów. W XVI stuleciu budowla została przejęta braci polskich, którzy nie dbali zbytnio o nią. Katolicy „odbili” świątynię kościelecką z rąk braci w połowie XVII wieku. Do odnowy budowli przyczynił się ks. Władysław Opacki. To właśnie z jego inicjatywy podwyższono kościół, a drewniany strop wymieniono na sklepienie. W wyniku odbudowy obiekt nabył wiele cech baroku, ale na szczęście zachowało się kilka elementów stylu romańskiego, zarówno wewnątrz świątyni, jak i na zewnątrz.
Mikołaj Oborski dokonał rekonsekracji budowli. Proboszczowi Opackiemu bardzo zależało na tym, aby świątynia przetrwała kolejne wieki. Jego wkład w odbudowę obiektu jest olbrzymi oraz niepodważalny. Restauracja kościoła miała miejsce w latach 1723, 1865, 1954, 2006.
We wnętrzu świątyni nie miałem okazji być, ale wiem, że do dziś zachowały się romańskie empory. Ołtarz główny jest barokowy, a jego centralne miejsce zajmuje obraz Matki Bożej Kościeleckiej. Fasada budowli została zwieńczona figurami świętych, jednym z nich jest patron świątyni św. Wojciech. Dość ciekawie prezentuje się romański portal, który został wykonany w mistrzowski sposób. Jest na czym zawiesić oko. Wykonano go bardzo precyzyjnie, każdy detal jest starannie dopracowany.
Fotografie kościoła
Tekst i zdjęcia (oprócz dwóch) Andrzej Pietruszka, 30.10.2021 r.