Kościół św. Grzegorza Wielkiego w Krakowie-Ruszczy

Jednym z ciekawszych obiektów średniowiecznej architektury sakralnej w grodzie Kraka jest gotycki kościół pw. św. Grzegorza Wielkiego w Krakowie-Ruszczy. Obiekt usytuowany jest we wschodniej części miasta, w dzielnicy Nowa Huta. Do lat 50. XX stulecia Ruszcza była podkrakowską wsią. Obecnie jest w granicach miasta. Ruszczę od centrum Krakowa dzieli około 15 kilometrów. Oprócz świątyni katolickiej, w okolicy można jeszcze zobaczyć dwór (opisywałem go w roku 2021). Natomiast dziś skupimy się na gotyckim kościele.

Pochodzenie nazwy dawnej wioski Ruszcza trudno jest dokładnie wytłumaczyć. Monografista osady Piotr Maroszek twierdzi, iż w nazwie tej występuje rdzeń „rus”. Badacz przypuścił ostrożnie, że była to wieś, w której osiedlono jeńców wojennych, którzy byli obcy etnicznie. Można stwierdzić, iż teren ten być może zasiedlono ludnością ze wschodu (z terenów Rusi, może to byli Rusini???).

Z roku 1222 pochodzi pierwsza pisemna wzmianka o Ruszczy. W tamtym okresie omawiana wieś należała do Gryfitów. Za ich panowania w miejscowości powstał pierwszy romański kościół. W okresie późniejszym na jego miejscu wzniesiono obecny. Pozostałością po nieistniejącej świątyni są zachowane w przyziemiu wieży (dzisiejszego gmachu) wapienne kostki. Fundatorem gotyckiej budowli w Ruszczy był dziedzic Wierzbięta (Wierzbięta to staropolska forma imienia Grzegorz). Zaczęto ją budować około roku 1420. Kościół jest orientowany oraz posiada elementy obronne. Świątynia jest bogato zdobiona. W prezbiterium zachowało się gotyckie sklepienie. Na zwornikach owego sklepienia można zobaczyć herby Gryf oraz Łabędź. Na zwornikach dominuje kolor pomarańczowy oraz zielony. Na sklepieniu znajdują się także zrekonstruowane malowidła z motywami roślinnymi (oryginalne elementy datowane są na wiek XVI). Na ścianach prezbiterium znajduje się polichromia, która powstała w latach 50. XX stulecia. Fundator świątyni zmarł w roku 1425. W omawianym kościele można zobaczyć jego płytę nagrobną (znajduje się w prezbiterium przy ołtarzu). Jest ona gotycka oraz kamienna.

W wieku XV świątynię rozbudowano. Od strony północnej dostawiono do kościoła nawę boczną. Jest ona gotycka oraz posiada gotyckie sklepienie. W wieku XVII nawie głównej nadano elementy barokowe. Jej sklepienie posiada barokowe polichromie, które przedstawiają sceny z życia Jezusa Chrystusa. Wykonano je około roku 1987.

Ołtarz główny pochodzi z pierwszej połowy XVII wieku. Ozdobiono go figurami św. Wojciecha czy św. Stanisława. W ołtarzu głównym umieszczono m.in. obraz Wniebowzięcia NMP czy obraz Apoteozy św. Grzegorza Wielkiego. Ciekawie prezentuje się tabernakulum z około 1700 roku.

Obiekt wybudowano z cegły. Okna w prezbiterium są gotyckie. W nawie głównej okna są barokowe. Obok kościoła znajdują się nagrobki.

Warto też dodać, iż w latach 20. minionego stulecia do kościoła dobudowano pomieszczenie w formie kaplicy. W literaturze przedmiotu można przeczytać, iż miała być to właśnie kaplica-mauzoleum ówczesnych właścicieli Ruszczy, ale tak jednak się nie stało. Obecnie znajduje się tam zakrystia.

Ruszcza to ciekawe miejsce na mapie dawnej stolicy Polski. Wielbiciel architektury sakralnej na pewno zainteresuje się znajdującym się tam gotyckim kościołem.

Foto Andrzej Pietruszka, 10.11.24. Informacje na podstawie strony parafialnej oraz strony internetowej Sakralne Dziedzictwo Małopolski.