Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Książnicach Wielkich, małopolskie

Barokowa świątynia z gotycką duszą

Na północno-wschodnich krańcach województwa małopolskiego znajduje się nieduża wieś Książnice Wielkie. Miejscowość usytuowana jest w powiecie proszowickim, w gminie Koszyce, w diecezji kieleckiej, nieopodal granicy administracyjnej z województwem świętokrzyskim. Największą chlubą Książnic Wielkich jest barokowa świątynia pw. Wniebowzięcia NMP. Wydawać by się mogło, iż jest to niczym nie wyróżniająca się budowla sakralna. Reprezentuje ona styl barokowy, a na terenie Polski jest mnóstwo podobnych kościołów. Ktoś może zadać pytanie, a cóż takiego niezwykłego jest w omawianym budynku sakralnym? Jest to niewątpliwie wnętrze, które skrywa niesamowity skarb. Tym skarbem jest gotycki ołtarz główny z końca XV stulecia. Powstał on w szkole Wita Stwosza i jest miniaturą ołtarza głównego z Bazyliki Mariackiej w grodzie Kraka. Poliptyk gotycki został wykonany zapewne nie przez samego Mistrza, ale przez jego uczniów. Chociaż nie wykluczone jest to, że Wit Stwosz mógł nadzorować prace na tym ołtarzem. Pozostanie to chyba już na zawsze zagadką. Możemy opierać się jedynie na domysłach. Chcę też dodać, iż rzadko się zdarza, żeby w barokowej świątyni ołtarz główny był w stylu gotyckim. Zazwyczaj to gotyckie świątynie zdominowane są przez barok. Wyjątkiem mogą być właśnie Książnice Wielkie. Tam jest barokowy kościół, który posiada gotycką duszę. Przyjrzyjmy się nieco historii omawianej świątyni. Książnice Wielkie od dawna były na liście miejsc, które chciałem zwiedzić. Miejscowość odwiedziłem na początku czerwca w 2025 roku.

Książnice Wielkie to bardzo stara miejscowość w Polsce. Pierwsze pisemne wzmianki o tej wsi pochodzą z lat 80. XI stulecia, kiedy to Judyta, małżonka Władysława Hermana, podarowała tę miejscowość klasztorowi w Tyńcu. Długosz podaje, iż pierwsza świątynia w Książnicach powstała w XII stuleciu. Była ona drewniana, a jej patronem był św. Stefan. W latach 80. XV wieku w osadzie powstała nowa drewniana świątynia pw. Wniebowzięcia NMP. Jej fundatorem był miejscowy proboszcz Mikołaj z Koprzywnicy. Kościół konsekrował biskup krakowski Paweł. Pleban Mikołaj ufundował m.in. gotycki ołtarz, który powstał w szkole Wita Stwosza.

Obecny kościół wzniesiono w wieku XVII. Jego fundatorem był ks. Piotr Gajski. Obiekt przebudowano w latach 80. XIX wieku. Świątynia posiada dwie kaplice: pierwszej patronuje NMP, a drugiej św. Izydor. Budowla jest zbudowana na planie krzyża łacińskiego.

Centralne miejsce w kościele zajmuje wyżej wspomniany poliptyk gotycki z roku 1491. Posiada on szafiastą część środkową, parę ruchomych oraz parę nieruchomych malowanych skrzydeł bocznych. W ołtarzu tym centralną postacią jest Matka Boska. Poliptyk przedstawia m.in. takie sceny, jak Zwiastowanie, Narodziny Jezusa czy też Wniebowzięcie NMP. Pochodzi on z poprzedniej drewnianej świątyni. Ołtarz główny z omawianego kościoła to prawdziwy skarb. Cieszy mnie to, iż dotrwał on do czasów współczesnych. Historia opisywanego ołtarza zainteresuje niejednego miłośnika sztuki sakralnej. W kościele w Książnicach Wielkich jest również inne cenne wyposażenie. Uwagę przykuwa belka tęczowa z gotyckimi postaciami. Ciekawie prezentują się ołtarze boczne oraz dwie kaplice.

Przy kościele obecnie trwają prace remontowe. Świątynia w Książnicach Wielkich to prawdziwa perełka architektoniczna na mapie województwa małopolskiego. Warto przyjechać do Książnic Wielkich i zobaczyć tamtejszą budowlę sakralną.

Informacje na podstawie strony parafialnej. Foto Andrzej Pietruszka, 7.06.2025