POZNAJ MNIE
Przemierzając gnieźnieńskimi uliczkami …
Wyjątkowo jeszcze pozostajemy w województwie wielkopolskim. Dziś jednak przenosimy się do innego ważnego ośrodka miejskiego w Wielkopolsce, a mianowicie do Gniezna. Chyba każdy z nas wie, że miasto to nosi tytuł pierwszej stolicy Polski. Gniezno było od dawna na liście miejsc, które chciałem zwiedzić. W końcu to mi się udało. Pod koniec kwietnia 2023 roku odbyłem podróż do grodu, który odegrał kolosalną rolę w historii Polski. Moje marzenie wreszcie ziściło się! Miasto to do tej pory było mi znane jedynie z podręczników do historii. Inne odczucia towarzyszą zwiedzającemu, gdy zobaczy je na żywo. W każdym zakątku Gniezna „ukrywa się” ślad dawnych, zamierzchłych czasów. Przecież jest to wiekowe miasto, a więc nie może być inaczej. Jest to niewątpliwie stara osada, która posiada wiele tajemnic. Gniezno zrobiło na mnie duże wrażenie. Jestem zadowolony z wizyty do tak historycznych miejsc! Miasto to posiada bardzo dużo zabytków. Warto zwiedzić katedrę gnieźnieńską. Jest to majestatyczna budowla, w której miały miejsce ważne wydarzenia. Ciekawie prezentuje się Muzeum Początków Państwa Polskiego. Gromadzi ono wartościowe eksponaty, najstarsze z nich pochodzą jeszcze z czasów przedchrześcijańskich. Gniezno to niewątpliwie miasto kościołów. Od czasów chrztu Polski była to ważna siedziba biskupów, a katedra gnieźnieńska jest uważana za matkę kościołów polskich. W Gnieźnie znajdują się budowle, które posiadają elementy romańskie, gotyckie czy barokowe. Chociaż tych gotyckich jest chyba najwięcej! Zapraszam na spacer po Gnieźnie! Myślę, iż będzie ciekawie!
Trochę historii…
W IX stuleciu tereny, na których znajduje się obecnie Gniezno, były ważnym ośrodkiem kultu pogańskiego. To spowodowało, że Piastowie postanowili o wzniesieniu tam potężnego grodu, który miał wzmocnić ich pozycję. Wydarzyło się to około 940 roku. Po przyjęciu przez Mieszka I chrztu, osada ta stała się ważnym ośrodkiem nowej wiary. Na Wzgórzu Lecha postanowiono o wzniesieniu świątyni z kamienia. Była to romańska budowla. Niebawem złożono w niej szczątki biskupa Wojciecha. Był on pierwszym polskim świętym.
Bolesław Chrobry, syn Mieszka I, w roku 1000 postanowił o powołaniu w Gnieźnie pierwszej metropolii kościelnej. Podlegały jej biskupstwa w Krakowie, Kołobrzegu i we Wrocławiu. W wydarzeniu tym uczestniczył cesarz Otton III, najbardziej wpływowy władca w tamtych czasach. Warto też dodać, że w katedrze gnieźnieńskiej w roku 1025 miała miejsce koronacja Bolesława Chrobrego. W tym samym roku koronował się Mieszko II, syn Chrobrego. Za czasów Mieszka II państwo Piastów przeżywało ogromny kryzys. Wykorzystali to Czesi, którzy w roku 1039 splądrowali ówczesną kolebkę państwa polskiego. Zniszczenia Gniezna były bardzo duże. Postanowiono więc o przeniesieniu stolicy do Krakowa. Warto też wspomnieć o tym, że Gniezno zachowało jednak funkcję metropolii kościelnej. W grodzie tym w roku 1076 miała miejsce koronacja Bolesława Śmiałego. Do XIII stulecia Gniezno odgrywało najważniejszą rolę w Wielkopolsce. Uważa się, że lokacja miasta nastąpiła przed rokiem 1239. Po tej dacie Gniezno traciło stopniowo na znaczeniu. Na nową siedzibę Piastów wielkopolskich wybrano nieodległy Poznań. Za pontyfikatu Jakuba Świnki biskupstwo gnieźnieńskie pełniło jeszcze istotną rolę w ówczesnym polskim Kościele. W roku 1331 Gniezno zostało zniszczone przez Krzyżaków. Pod koniec XIV stulecia Gniezno było ważną siedzibą handlu międzynarodowego. W mieście organizowano jarmarki św. Wojciecha i św. Bartłomieja. W Gnieźnie handlowano futrami, suknami czy skórami. Okres prosperity trwał do XVII wieku. Przerwały go liczne pożary i zarazy. XVIII w. i I połowa XIX w. nie były również przyjazne dla miasta. Wpływ na taki stan rzeczy miały m. in. wojny napoleońskie, które zniszczyły Gniezno. Na dodatek jeszcze w roku 1819 osadę strawił duży pożar. Nieco później Gniezno znalazło się pod panowaniem pruskim. Władza zaborcza na nowo rozplanowała centrum osady. Powstały zatem nowe budynki użyteczności publicznej, domy mieszkalne oraz sklepy.
W okresie Powstania Wielkopolskiego Gniezno było jednym z centrum ruchu oporu przeciwko zaborcy pruskiemu. W wyniku wyżej wspomnianego powstania miasto zostało włączone w granice II RP. Po drugiej wojnie światowej Gniezno stało się ośrodkiem przemysłu spożywczego i lekkiego. Pod koniec XX wieku w mieście obchodzono 1000-lecie śmierci św. Wojciecha. W 1999 roku Gniezno stało się siedzibą powiatu i gminy. Dzięki funduszom europejskim udało się odremontować wiele zabytkowych budynków i kościołów. W mieście prężnie rozwija się turystyka.
Architektura sakralna
Katedra gnieźnieńska
Katedra znajduje się na Wzgórzu Lecha. Nie jest to pierwsza budowla sakralna, która stoi się w tym miejscu. Największą tajemnicę skrywają podziemia katedry, w których można obejrzeć pozostałości romańskiej bazyliki wraz z fragmentami barwnych posadzek. W opisywanych podziemiach chowano również prymasów Polski. Warto też nadmienić, że grób tam swój ma znany bajkopisarz abp Ignacy Krasicki. W krypcie międzywieżowej znajduje się XII-wieczna wapienna płyta z łacińskim wierszem, uważanym często za najstarszy zabytek piśmiennictwa z terenu Polski.
Uczeni twierdzą, że pierwsza świątynia była w formie romańskiej rotundy. Powstała ona z inicjatywy Mieszka I. W roku 997 złożono w niej ciało św. Wojciecha, przez co zyskała jeszcze bardziej na znaczeniu. Historycy nie są w stanie odpowiedzieć na pytanie, do kiedy funkcjonowała omawiana budowla sakralna. Być może około roku 1000 zaczęto wznosić większy kościół, który miał być symbolem potęgi ówczesnych polskich władców. Uważa się, że była to bezwieżowa bazylika, która oczywiście reprezentowała styl romański. W budowli tej koronowani byli pierwsi polscy władcy.
W roku 1039 obiekt został doszczętnie zniszczony przez najazd na Gniezno księcia czeskiego Brzetysława. Nieprzyjaciele zrabowali ówczesne wyposażenie świątyni oraz złoty ołtarz, który był podarowany przez cesarza Ottona III. Dość dużym ciosem dla gnieźnieńskiej bazyliki było wywiezienie do Pragi zwłok św. Wojciecha. Obawiano się, iż wyżej wspomniane wydarzenie będzie skutkowało tym, że miasto przestanie być siedzibą arcybiskupstwa. Obawy się sprawdziły jednak i przez jakiś czas biskupstwo nie funkcjonowało. Niebawem kryzys udało się zażegnać i w 1075 roku status arcybiskupstwa Gnieznu ponownie przywrócono. Warto zaznaczyć, że około roku 1064 istniała już odbudowana katedra, również w stylu romańskim. Centralne miejsce w tej świątyni zajęła konfesja św. Wojciecha. Zawierała ona ocaloną część relikwii pierwszego polskiego świętego. W bazylice gnieźnieńskiej odbywały się koronacje monarchów. Ostatnim władcą, który został zaprzysiężony na króla w tamtej romańskiej katedrze, był Wacław II. Miało to miejsce w roku 1300. Nieco później romańską świątynię rozebrano, a na jej miejscu zaczęto wznosić nową, ale już w stylu gotyckim.
W omawianej katedrze znajdują się drzwi gnieźnieńskie. Uważane są one za najcenniejszy zabytek sztuki romańskiej w Polsce. Powstały one prawdopodobnie w czwartej ćwierci XII stulecia w Gnieźnie. Przedstawiają one sceny z życia św. Wojciecha. Dzieło to wykonali prawdopodobnie modelarze-odlewnicy znad Mozy. Do powstania owych drzwi użyto stopu miedzi, ołowiu oraz cyny.
Budowę gotyckiej katedry rozpoczęto w roku 1342, czyli za czasów króla Kazimierza Wielkiego. Na przestrzeni wieków budowlę przebudowywano, przez co nabywała cechy barokowe i klasycystyczne. W roku 1945, na skutek ostrzału radzieckich artylerzystów, katedra została mocno uszkodzona. Po wojnie obiektowi ponownie nadano cechy gotyckie. Barokowy charakter zachowały jednak kaplice boczne.
Obecnie kościół ten pełni funkcje katedry gnieźnieńskiej. Przy parafii katedralnej działa Muzeum Diecezjalne.
Kościół Garnizonowy
Budowlę wzniesiono w latach 1838-44 jako świątynię ewangelicką. Obecnie służy rzymokatolikom.
Kościół oo. Franciszkanów, nieopodal rynku
Historycy twierdzą, iż nie jest to pierwsza świątynia, która istniała w tym miejscu. W roku 1259 książę Bolesław Pobożny sprowadził do miasta franciszkanów. Polecił też wybudować dla nich kościół i klasztor. Przy kościele zaczęto też wznosić klasztor klarysek, lecz nie dotrwał on do dziś, ponieważ został rozebrany w wieku XIX. Dzieło budowy obu klasztorów kontynuował Przemysł II. Świątynię tę wielokrotnie przebudowywano, przez co nabyła wiele cech baroku. Wiele elementów gotyckich zachowało się jednak, na przykład ostrołukowe okna. W budowli można podziwiać też gotyckie sklepienia. Wyposażenie jest barokowe i rokokowe. Moim zdaniem jest to jeden z najpiękniejszych kościołów w Gnieźnie.
Kościół farny św. Trójcy
Jest to gotycki kościół, który powstał w latach 1420-30 dzięki staraniom ks. Mikołaja Grossmana. Barokowa fasada jest wynikiem przebudowy, która miała miejsce po pożarze w 1613 roku. W 1687 wieżę świątyni nakryto barokowym hełmem. We wnętrzu budowli można podziwiać ambonę w kształcie łodzi. Powstała ona w roku 1787. Neogotycki ołtarz pochodzi z roku 1895. Ciekawie prezentują się gotyckie boczne drzwi z pierwszej połowy XV stulecia. Warto przyjrzeć się pięknym witrażom. Na fasadzie znajduje się zamurowane gotyckie okno (tak zwane ślepe). Po kościele oprowadza bardzo miły i pomocny kościelny. Świątynia jest godna uwagi. Warto do niej zajrzeć!
Kościół św. Jana Chrzciciela, XIV stulecie
W literaturze przedmiotu można przeczytać, iż jest to jeden z najpiękniejszych kościołów w Gnieźnie. We wnętrzu posiada stare malowidła. Niestety nie miałem możliwości zwiedzenia tej świątyni, ponieważ była zamknięta.
Kościół św. Jerzego, XII stulecie, znajduje się nieopodal katedry
Świątynia posiada elementy romańskie. W wyniku przebudów nabyła wiele cech stylu barokowego.
Kościół św. Michała
Świątynia powstała w wieku XV. Jest to gotycka budowla. Wieżę wzniesiono dopiero w 1900 roku. We wnętrzu świątyni znajdują się XIX-wieczne ołtarze. W kościele można też obejrzeć gotycką chrzcielnicę oraz drewniany krzyż z XVI stulecia. W prezbiterium znajduje się sklepienie krzyżowo-żebrowe. W czasie odpustu św. Wojciecha do tego kościoła przenoszone są jego relikwie. Warto wstąpić do tej pięknej świątyni.
Kościół św. Wawrzyńca z XVI stulecia, późnogotycki
Kościół pw. świętych Piotra i Pawła, XVII wiek
Architektura świecka
Rynek w Gnieźnie
Dwa zdjęcia powyżej przedstawiają dawny ratusz gnieźnieński. Obecnie Urząd Stanu Cywilnego.
Neogotycka poczta
Muzeum Archidiecezjalne
Zabytkowe budowle, kamienice…
Widok na Wzgórze Lecha
Pomnik Bolesława Chrobrego
Pomnik św. Wojciecha
Muzeum Początków Państwa Polskiego
Budowę muzeum ukończono w roku 1973. Jest to budowla, która została wzniesiona w duchu modernizmu okresu PRL. W muzeum można zobaczyć naczynia z gliny oraz metalu, uzbrojenie, szkielety zwierząt, detale architektoniczne, które pochodzą z różnych okresów istnienia Polski. Ciekawie reprezentują się nożyczki, scyzoryki, kolczyki, fragmenty obuwia czy monety. Można nawet obejrzeć skorupy orzecha laskowego z XII stulecia. Zainteresowały mnie kafelki piecowe, które ozdobiono ciekawymi elementami. Warto też zobaczyć zabytki epoki romańskiej i gotyckiej. Ciekawie została zaprezentowana historia powstania samego muzeum.
Zbiory tego muzeum są ogromne. Nie jest się w stanie zaprezentować tutaj wszystkiego. Jest to tylko namiastka tego, co może ta placówka zaoferować i pokazać.
Warto zwiedzić Muzeum Początków Państwa Polskiego. Polecam tam się wybrać!
Panorama Gniezna
Gniezno to pierwsza stolica Polski, miasto zabytków i wielowiekowej historii. Dla miłośników architektury sakralnej ten wielkopolski gród jest prawdziwym rajem. Dosłownie na każdym kroku znajdują się stare świątynie. Gniezno to miasto kościołów. Najbardziej majestatyczna jest katedra. Jest to ogromna budowla, która w pełni oddaje ducha epoki gotyckiej. Osoby, które mniej interesują się kościołami, też coś znajdą dla siebie. Mam na uwadze tutaj Muzeum Początków Państwa Polskiego. Warto też przejść się gnieźnieńskimi uliczkami, przy których znajdują się piękne budowle użyteczności publicznej. Ładna jest neogotycka poczta. Warto też zobaczyć parowozownię czy stację kolejki wąskotorowej. Ucieszyłem się najbardziej z tego faktu, że mogłem na żywo zobaczyć miejsca, którymi przechadzali się władcy Polski. Miasto to też prawdziwa lekcja historii. Gniezno jest miejscem ważnych wydarzeń, które miały ogromny wpływ na losy kraju. Warto przyjechać do Gniezna! Polecam z całego serca!
Literatura:
- Książka „1000 zabytków, które musisz zobaczyć”, praca zbiorowa, Bielsko-Biała 2016, 2017;
- „Gniezno. Przewodnik”. Broszurka wydana przez Wydawnictwo Plinta, Gniezno, 2005, 2019;
- „Gniezno. Katedra i zabytkowe kościoły”, broszurka autorstwa ks. Jarosława Bogacza, Wydawnictwo Gaudentinum, Gniezno 2016;
- https://www.gniezno.eu/atrakcje;
Zdjęcia Andrzej Pietruszka, 29 kwietnia 2023 roku, Gniezno.
