Krempachy i Nowa Biała – wioski z nutką sąsiedniej Słowacji, małopolskie

Krempachy

Krempachy to wieś w powiecie nowotarskim województwa małopolskiego, w gminie Nowy Targ, w regionie Spisz. Miejscowość została założona w wieku XV. Powstała ona wyniku akcji kolonizacyjnej, którą prowadził węgierski ród Berzeviczych. Pierwotnie osada podlegała pod dobra zamku w Niedzicy. Ciekawa jest nazwa miejscowości. Pochodzi ona od dwóch niemiecki słów, a mianowicie krumm i der Bach, które można przetłumaczyć jako „kręty potok”. W okresie późniejszym została ona spolszczona na Krempachy. Nazwa pochodzi zapewne od Dursztyńskiego Potoku, który przepływa przez osadę, a następnie łączy się Przykopą, dopływem Dunajca. Układ wsi jest charakterystyczny dla sąsiedniej Słowacji.

Najokazalszym zabytkiem Krempach jest kościół pw. św. Marcina, który posiada wysoką wieże z renesansową attyką. Stanowiła ona niegdyś ważny punkt obserwacyjny, z którego można było zauważyć nieprzyjaciela bądź pożar. Na wieży widać rok 1465, zapewne jest to rok jej powstania (a może nawet świątyni, chociaż jest ona datowana na wiek XVI). Wnętrze kościoła pochodzi z XVIII wieku i jest rokokowe. Cennym zabytkiem, znajdującym w świątyni, jest gotycka monstrancja.

Innym ważnym obiektem wioski jest kościół św. Walentego z roku 1761. Stoi on na miejscu wcześniejszej drewnianej świątyni. W budowli znajdują się obrazy, które pochodzą z tryptyku z wieku XVI z wyżej wspominanego kościółka.

Do 1918 roku Krempachy należały do Węgier. Po pierwszej wojnie światowej osada została włączona do Republiki Czechosłowackiej. W roku 1919 miejscowość objęto obszarem plebiscytowym. O przynależności państwowej m.in. Krempach miała zdecydować miejscowa ludność. Plebiscyt jednak nie odbył się. W 1920 roku Rada Ambasadorów postanowiła, iż omawiane tereny będą częścią Polski. Nie spodobało się to ludności słowackiej. Podczas drugiej wojny światowej Krempachy zostały ponownie włączone do Czechosłowacji. W roku 1945 na stałe powróciły do Polski.

Krempachy zamieszkują również Słowacy. Język słowacki jest nauczany w miejscowej szkole. W kościele są odprawiane msze po słowacku. W osadzie odbywają się Dni Kultury Słowackiej. Jest to ważny ośrodek społeczności słowackiej we współczesnej Polsce.

Nowa Biała

Nowa Biała to wieś, która bezpośrednio sąsiaduje z Krempachami, znajduje się w tej samej gminie oraz w regionie Spisz. Miejscowość istniała już prawdopodobnie w 1397 roku, a założono ją w dobrach panów z Łomnicy. Niektórzy historycy twierdzą, iż nieopodal dzisiejszej Nowej Białej istniała starsza osada, ale została ona zniszczona przez liczne powodzie. Są dwie wersje pochodzenia nazwy miejscowości. Pierwsza z nich głosi, iż wioskę nazwano na cześć króla węgierskiego, który miał na imię Bela. Inni zaś twierdzą, że nazwa ta jest słowiańska i pochodzi od rzeki Białka. Przymiotnik „Nowa” został dodany w celu odróżnienia od miejscowości Spiska Biała. Wioska podlegała pod zamek w Niedzicy i znajdowała się tuż przy granicy z Polską. Osada była usytuowana na ważnym szlaku handlowym na Węgry, co niewątpliwie sprzyjało jej rozwojowi. Miejscowość posiadała również prawo organizowania jarmarków.

W XVIII wieku mieszkańcy Nowej Białej wymurowali kościół pw. św. Katarzyny. Świątynia dotrwała do dziś i reprezentuje styl barokowy. Wnętrze kościoła jest rokokowe. Msze święte odprawiane są w języku słowackim oraz polskim. Ciekawa jest zabudowa wioski, będąc w Nowej Białej ma się wrażenie, iż jest to małe miasteczko.

Nowa Biała jest miejscowością wielonarodowościową. Oprócz Polaków mieszkają w niej także Romowie oraz Słowacy. Ludność słowacka jest zrzeszona w kole Towarzystwa Słowaków w Polsce. Słowacy są bardzo dobrze zorganizowani. W miejscowej szkole jest nauczany język słowacki. Mają miejsce liczne imprezy kulturalne, które propagują kulturę słowacką w Polsce. Niewątpliwie jest to ładna wioseczka. Otacza ją piękna przyroda. W okolicach Nowej Białej znajdują się liczne szlaki turystyczne. W omawianych wioskach można ciekawie i pożytecznie spędzić czas. Jeżeli kogoś fascynuje kultura słowacka, to jej cząstkę odnajdzie właśnie tam. Warto przyjechać i zatrzymać się chociaż na chwilę w Krempachach oraz Nowej Białej.

Kościół świętego Walentego w Krempachach

Kościół św. Marcina w Krempachach

Kościół św. Katarzyny w Nowej Białej

Info na podstawie strony https://tsp.org.pl/krempachy/ oraz https://polskispisz100.pl/krempachy/.

Zdjęcia Andrzej Pietruszka, wrzesień 2022 roku.